Tedaviye Yanıt Konusunda Güncel Bir Mesele

YAZAN: İclal Sena Gezer (Ankara Üniversitesi Gıda, Metabolizma ve Klinik Beslenme Anabilim Dalı)

Beslenme ve diyet örüntüsü metabolizmanın işleyişinde önem arz etmektedir. Besin, besin ögesi, ilaçlar ve metabolizma arasındaki karmaşık etkileşim ilaçların vücuttaki etkilerinin tam olarak belirlenmesini zorlaştırmaktadır.

Besinler ilaçların farmakokinetik ve farmakodinamiklerini etkileyen, etkilerini tamamen inhibe edebilen ya da kısmen azaltan doğal ve yapay bileşenler barındırmaktadır. Uygulanan tedavi yöntemlerinin başarıya ulaşabilmesi için diyet, beslenme durumu ile ilaçların etkilerinin incelendiği tedavi yöntemlerinin birbirini kompanse etmesi gerekmektedir. Bu bağlamda interdisipliner çalışma önem arz etmektedir.

İlaç-besin etkileşimi konusuna temelde kronik ilaç kullanımı, ilacın dozu, yetersiz veya aşırı diyet, hastalıklar(diyabet, kistik fibrozis, çölyak vb.), artmış diyet gereksinimi, kişinin yaşı, yemek ve ilaç alma zamanı gibi faktörleri etki etmektedir.

Yüksek yağ içeren besinler safra akışını ya da gastrointestinal enzimleri etkileyerek ilaçların emilimini artırabilir. Besinlerde mevcut bazı yağ asitlerinin, epitel membran geçirgenliğini artırarak lipofilik ilaçların lipoproteinlerle bağlanmasını uyarıp etkilerini artırabileceği bilinmektedir.

Besin ilaç etkileşiminde hastaların kullandıkları ilaçlar yanında besin takviyelerinin de önemli rolü olduğu unutulmamalıdır. Besin takviyeleri medikal bitkileri, aminoasitleri, mineralleri kapsamaktadır. Etkileşim durumunda risk altındaki gruplar olarak: yaşlılar, yetersiz diyetle beslenenler, ciddi sağlık sorunları olanlar, gebeler, çocuklar, aynı anda iki veya daha fazla ilaç kullananlar ve ilaçların kullanım talimatlarına uymayanlar sayılabilmektedir.

FDA ve JCAHO Perspektifinden Besin İlaç Etkileşimleri

Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi(FDA), ilaç ve gıda konularında ülkenin otoritesidir. FDA besin ilaç etkileşimlerine ‘’yiyecek ve içecekle ilaç etkileşimini takiben bir ilacın geciken, artan veya azalan emilimi’’ tanımını yapmaktadır. FDA tarafından yayımlanan ‘’Besin İlaç Etkileşimlerinden Korunma Rehberi’’nde, aralarındaki etkileşimin önemine binaen kafein ve alkol üzerinde özellikle durulmuştur. Örneğin bronkodilatör kullanımında kafein alınmasının anksiyete ve artmış kalp atım sayısı gibi yan etkilerin artabileceği, antidepresan ve antipsikotiklerin kullanımıında kafein içeren yiyecek ve içecek tüketiminin sınırlanması gerekebileceği, alkol alımında Örneğin ACE inhibitörleri potasyumu yükselttiği için yüksek potasyum içerikli diyetten kaçınılması gerektiği, antidepresan ilaçları kullanırken ve bronkodilatörlerden teofilin ile birlikte alkol alınmaması gerektiği gibi bilgilere dikkat çekilmektedir. astım ilaçlarından teofilin beta blokerların besinlerle birlikte alınmasının istenmeyen yüksek etkiler gözlemlenmesinin önüne geçebileceği, antibakteriyel olan etken madde linezolidin, tiramin içeriği normal bir diyetle alınması gerektiği gibi bilgiler detaylı şekilde açıklanmaktadır. FDA, besin ilaç etkileşimleri konusunda farkındalık oluşturarak ve toplumu bilinçlendirerek bu alanda rehber kurumlardan olmaktadır.

Uluslararası düzeyde hasta güvenliği esas alınarak hastaların yanlış tedavi nedeniyle zarar görmesini engelleme amacını taşıyan JCAHO(Sağlık Kuruluşları Akreditasyonu Yüksek Komisyonu); hastanelerin kalite ve performans ölçütlerini sağlayabilmeleri amacıyla kurulmuştur. Sağlık performansının ölçülmesi yoluyla sağlık kuruluşlarında beslenme, diyet ve eczacılık bölümlerine yönelik standartların dahil edilmesiyle görev tanımları açıkça belirtilmiştir. Kurumun besin ilaç etkileşimleri konusunda üzerinde durduğu standart ‘’Bireyler besin ilaç konularında bilgilendirilmekte ve bu konuda danışmanlık verilmektedir.’’ şeklindedir. JCHAO standartları interdisipliner bir bakış açısıyla konuda beslenme diyet ve eczacılık bölümlerine bakım planı sorumluluğunu yüklemektedir.

Besin-İlaç Etkileşimlerine Sağlık Bakanlığı Bakış Açısı

Sağlık Bakanlığı da dünya genelinde olduğu gibi ilaç etkileşimleri konusunda çalışmalar yapmaktadır. İlaç kullanımı konusundaki farkındalığın artırılması amacıyla ‘’Akılcı ilaç Kullanımı Eylem Planı 2014-2017’’ faaliyetleri kapsamında ‘’Etkileşim (ilaç-ilaç, besin-ilaç)’’ bilgilerinin tanımlanması’’ planı bulunmaktadır.

Ülkemizde dünya genelindeki birçok sağlık otoritesi kurum/kuruluş gibi besin-ilaç etkileşimlerinin azaltılması/önlenmesi için çalışmalar yürütülmektedir. Kullanılan bu takviyelerin düzenli ilaç kullanan bireylerde kayıt altına alınması ve bu bireylerde uzman görüşü alınmadan eldesinin önlenmesinin riskleri azaltabileceği düşünülmektedir. Bu konuda oluşturulabilecek ve eczacı, hekim ve beslenme ve diyet bölümünün birebir takip sağlama imkanı bulabileceği bir etkileşim sistemi oluşturulması, ayrıca hekimlerin reçete yazma esnasında mevcut program üzerinden besinler ve ilaçların etkileşimlerini görebilecekleri bir sistem kurulması ve hasta takibinde sorumlu sağlık çalışanlarının haberdar olacağı ve bir ortak çalışma alanı oluşturabilecek bu sistem hasta güvenliği konusunda önemli katkılar sağlayabilecektir.

KAYNAKÇA

1. Boullata JI, Armenti VT. Handbook of drug’nutrient interactions: Springer Science & Business Media; 2004.

2. Efsun Karabudak PT, Ed. Besin-İlaç Etkileşimleri: Sansöz Matbaacılık Ltd. Şti., Ankara; 2017.

3. S Won C, H Oberlies N, F Paine M. Influence of dietary substances on intestinal drug metabolism and transport. Current drug metabolism. 2010;11(9):778-92.

4. Singh BN, Malhotra BK. Effects of food on the clinical pharmacokinetics of anticancer agents. Clinical pharmacokinetics. 2004;43(15):1127-56.

5. Çorum D, Kamil Ü. Besin-İlaç Etkileşimleri. Dicle Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi.10(1):38-55.

6. Ötles S, Senturk A. Food and drug interactions: a general review. Acta scientiarum polonorum Technologia alimentaria. 2014;13(1).

7. Avoid Food Drug Interactions: A Guide from the National Consumers League and U.S. Food and Drug Administration.

8. Akılcı İlaç Kullanım Ulusal Eylem Planı. Sağlık Bakanlığı; 2014-2017.