DÜNYANIN EN KALABALIK MÜSLÜMAN ÜLKESİ: ENDONEZYA VE 2016 DEPREMİ

YAZARLAR

¹ Awab ALNEAMY  

² Merve ATEŞ

³ Merve KARACA*

³ Zeynep Merve AYDAR

1. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi
2. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi
3. Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi

*İletişim: karacamerve652@gmail.com

DEPREM VE ÜLKENİN GENEL GÖRÜNÜMÜ

DEPREM NEDİR VE NASIL OLUŞMAKTADIR?

Yerküre dört temel katmandan oluşmaktadır. Bunlar katı kabuk; nerdeyse katı olan ve oldukça sıcak manto tabakası; sıvı dış çekirdek ve katı iç çekirdektir. Katı kabuk ve üst, sert manto tabakası litosfer adı verilen bir bölgeyi oluşturmaktadır. Litosfer tektonik plakalar adı verilen dev parçalardan oluşmakta olup bu plakalar, altındaki manto tabakası yavaşça akarken sürekli yer değiştirmektedir.

Bu kesintisiz hareket, Dünya’nın kabuğunda strese neden olmaktadır. Stres çok şiddetlendiğinde yer kabuğunda fay adı verilen çatlakların oluşmasına yol açmaktadır. Yer kabuğunun fay hattındaki hareketi nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsmasına ‘DEPREM’ adı verilmektedir. Bir depremin başladığı yer merkez üssü olarak adlandırılmakta olup en yoğun sarsıntılar bu bölgede hissedilmektedir.

Depremler oluş nedenlerine göre farklı gruplara ayrılmaktadır. Depremlerin çoğu tektonik levha hareketleri sonucu oluşmakta olup bu tür depremlere tektonik depremler adı verilmektedir. İkinci tip depremler volkanik depremlerdir. Bunlar volkanların püskürmesi sonucu oluşmaktadırlar. Üçüncü tip depremler de çöküntü depremleridir. Bunlar yer altındaki boşlukların (mağara), kömür ocaklarında galerilerin, tuz ve jipsli arazilerde erime sonucu oluşan boşluklara tavan blokunun çökmesi ile oluşmaktadırlar. Bir diğer tip olarak ise odağı deniz dibinde olan derin deniz depremleridir. Bu tip depremlerden sonra, denizlerden kıyılara kadar oluşan ve bazen kıyılarda büyük hasarlara neden olan dalgalar oluşur ki bunlara tsunami adı verilir.

Bir depremin enerjisi, sismik dalgalar denilen titreşimlerle Dünya’yı dolaşmaktadır. Bu sismik dalgalar ‘sismograf’ adı verilen cihazlarla ölçebilmektedirler. Bir sismograf, cihazın altındaki sismik dalgaları algılayıp bunları kaydetmektedir. Depremin nasıl oluştuğunu, deprem dalgalarının yer kabuğunda ne şekilde yayıldığını, ölçü aletlerini ve yöntemlerini, kayıtların değerlendirilmesini ve deprem ile ilgili diğer konuları inceleyen bilim dalına da ‘sismoloji’ denmektedir.

DÜNYA’NIN EN BÜYÜK ADA ÜLKESİ: ENDONEZYA

Resmi adı Endonezya Cumhuriyeti olan bu ülke 264 milyon nüfusu ile Dünyanın en kalabalık dördüncü ülkesidir. 17.508 adaya sahip olan Endonezya Güney Doğu Asya’da, Hint ve Pasifik Okyanusları arasında yer almaktadır. Kuzeyde Malezya, doğuda Doğu Timor ve Papua Yeni Gine ve güneyde Avustralya ile komşudur. Başkenti Cava Adasının kuzey kıyısında yer alan Cakarta şehridir. Dünyanın en büyük Müslüman nüfusuna sahip olan Endonezya etnik ve kültürel açıdan çeşitli bir ülkedir. İslam dışında Hristiyanlık, Hindu, Budizm gibi inançlara mensup insanlar da yaşamaktadır.

Endonezya Takımadaları adı verilen ve yüzyıllarca birbirinden bağımsız krallıklara ve sultanlıklara ev sahipliği yapan, son 200 yılda sömürgecilerin elinde kalan bu adalar topluluğu, 1949’da Hollanda’dan bağımsızlığını kazanmıştır. Bundan sonraki 60 yıllık Endonezya siyasal hayatı üç döneme ayrılmaktadır (20 yıllık Sukarno Dönemi, 32 yıllık Suharto Dönemi ve halen devam eden Reform Dönemi). Günümüzde ise ülke Endonezya anayasasına göre Cumhuriyet rejimi ile yönetilmektedir.

2016 ENDONEZYA DEPREMİ

7 Aralık 2016 Çarşamba günü, saat yaklaşık 05:00’te Endonezya’nın Sumatra Adası’ndaki Aceh eyaletinin Pidie Jaya bölgesinde 6,5 büyüklüğünde yaklaşık 10 km derinliğe sahip bir deprem meydana gelmiştir. Deprem en fazla Aceh eyaletinde Pidie Jaya, Bireuen ve Pidie bölgelerini etkilemiştir. Deprem sonucunda çoğu Pidie Jaya bölgesinden olmak üzere 104 kişi hayatını kaybetmiştir; 397 kişi ağır, 616 kişi hafif yaralanmıştır; 18.752 ev, 139 dükkân, 139 ibadethane, 1 okul ve 1 hastane hasar görmüştür. Endonezya Meteoroloji, Klimatoloji ve Jeofizik Ajansı (BMKG), tsunami riski olmadığını belirtmiştir.

DEPREME BAĞLI ORTAYA ÇIKAN SAĞLIK SORUNLARI

Endonezya depreminde 104 kişi hayatını kaybetmiş; 397 kişi ağır, 616 kişi hafif yaralanmıştır. Yaralanan kişilerin büyük çoğunluğu deprem sonucu oluşan göçük vb. nedeni ile ortopedik sorunlar (ampütasyon, kırık vb.) yaşamıştır. Bu kapsamda depremden etkilenen bölgelere ortopedi uzmanı, anestezist ve paramediklerden oluşan ekipler yollanmış; yaralılara tekerlekli sandalye, koltuk değneği yardımları yapılmıştır.

Depremde 83.235 kişi evini kaybetmiş başka yerlere yerleşmek zorunda kalmıştır. Binaların, köprülerin yıkılmasına bağlı olarak özellikle evsiz kalan depremzedelerin temiz suya ve gıdaya ulaşımı zorlaşmıştır. Buna bağlı olarak ishal, cilt hastalıkları oldukça yaygınlaşmış, toplu yaşamın artmasına bağlı olarak üst solunum yolu ve akciğer enfeksiyonları artmıştır. Depremzedelere temiz su ve gıda yardımı yapılarak, hijyen kitleri dağıtılarak bu salgınların önüne geçilmeye çalışılmıştır.

PSİKOSOSYAL SORUNLAR

Depremler can kayıplarının ve fiziksel travmaların yanında yadsınamayacak ölçüde psikososyal travmalara neden olmaktadır. Depremden sağ kurtulanlar aile bireylerini, komşularını, arkadaşlarını kaybetmiş olmanın travmasını aynı zamanda da evlerini, maddi birikimlerini kaybetmenin üzüntüsünü yaşamaktadırlar. Devam eden artçı sarsıntılar depremzedelerin korkularını tetiklemekte, kişiler evlerine girmeye çekinmektedir. Ayrıca afetten direkt etkilenen ve oraya sağlık hizmeti götüren sağlık çalışanlarında da travma sonucu stres belirtileri görülmüştür. Tüm bunlara bağlı olarak yerel sağlık kurumları, uluslararası organizasyonlar, IFRC, STK’lar ve diğer sağlık kurumları bölgede psikososyal destek amaçlı çalışmalar yürütmüştür.

DEPREME ULUSLARASI YANIT

Endonezya 2016 depremine yardım götüren uluslararası organizasyonlar başlıca şunlardır:

• Dünya Gıda Programı (WFP)
• Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
• Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)
• Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Koordinasyon Ofisi (OCHA)
• Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR)
• Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN)
• ASEAN Afet Yönetiminde İnsani Yardım Koordinasyon Merkezi (AHA Centre)
• Uluslararası Göç Örgütü (IOM)

Bu organizasyonlar;

• Endonezya hükümetini afete müdahele aşamasında desteklemiştir.
• Etkilenen kişilere acil yardım ve durum değerlendirme amacı ile deprem bölgesine personel göndermiştir.
• Mutfak setleri, çadırlar, barınak tamir kitleri, hijyen kitleri ve aile kitleri dağıtmıştır.
• Lojistik alanında çalışmalar yapmıştır. Özellikle OCHA, UNHCR, UNICEF ve WFP’nin bir arada yürüttüğü ve Birleşik Krallık Uluslararası Kalkınma Ajansı (DFID)’nın finansal açıdan desteklediği ‘‘Yanıt vermeye Hazır (Ready to Respond)’’ adlı proje etkili olmuştur. Bu proje afetlere hazırlık yaparak; daha ucuz, daha iyi ve daha hızlı yardım çalışmalarının yapılmasını amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda afet riski olan bölgelere ve yakındaki bölgelere daha afet olmadan gerekli malzemeleri (sağlık kitleri vb.) depolamışlardır. Afet sırasında bu malzemelerin dağıtımını ulusal ve özel lojistik şirketleri ile sağlamışlardır. WFP ve UNICEF bu malzemelerin nasıl kullanılacağı, ne işe yarayacağı gibi konularda eğitimler düzenlemiştir. Ayrıca Endonezya’da WFP’nin katkıları ile Ulusal Lojistik Kümesi oluşturulmuştur.

A. WHO’NUN AFETE YAPTIĞI YARDIMLAR

• WHO Endonezya Ofisi; Sağlık Krizi Merkezi (CHC/MOH) ve Endonezya Afet Yönetimi Ulusal Kurulu (BNBP) ile afet boyunca izleme çalışmalarında birlikte hareket etmiştir. Ayrıca OCHA ve diğer Birleşmiş Milletler (UN) ajansları ile koordinasyon halinde çalışmıştır.
• Afetzedelere tıbbi yardım, arama-kurtarma çalışmaları sırasında Endonezya Sağlık Bakanlığı’na sahada ve data toplama, sürveyans alanlarında yardım etmiştir.
• Aşılama, psikolojik destek, hijyen ve sanitasyon, kronik hastalık ve vektör kaynaklı hastalık alanlarında çalışmalar yürütmüştür.

WHO Endonezya Ofisi

Endonezya 23 Mayıs 1950’de WHO’ya katılmıştır. WHO Endonezya Ofisi; WHO Güney-Doğu Asya Bölgesel Ofisi’ne bağlıdır. WHO Endonezya’da, tüberküloz, HIV / AIDS, sıtma, aşı önlenebilir hastalıklar, ruh sağlığı, yaralanmaların önlenmesi, bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesi alanlarında çalışmaktadır. WHO ve Endonezya’ nın diğer iş birliği alanları arasında anne ve çocuk bakımı, sağlıklı yaşlanma, gıda güvenliği, insan kaynakları, ilaçlar, sağlık sistemleri bilgisi, uluslararası sağlık düzenlemeleri, salgın hastalıklar ile salgın hastalık ve acil durum müdahaleleri yer almaktadır.

B. ULUSLARARASI KIZILAY VE KIZILHAÇ DERNEKLERİ FEDERASYONU (IFRC) VE DEPREME YANITI

IFRC 2016 Endonezya depremine yönelik müdahalelerini Endonezya Kızılhaçı (PMI) aracılığı ile planlamış ve yürütmüştür.

Müdahale Stratejisi

1. Temel ev ve gıda dışı eşyalar, nakit bağış dağıtımı dâhil olmak üzere acil ev ihtiyaçları yardımı yapılmıştır.

2. Psikososyal destek, ilk yardım, acil sağlık biriminin konuşlandırılması; koltuk değneklerinin ve tekerlekli sandalyelerin tedarik edilmesine odaklanan sağlık müdahaleleri yapılmıştır.

3. Su, sağlık ve hijyen çalışmaları, güvenli suya erişimin sağlanmasına, enkazların temizlenmesi ve hastalık riskinin azaltılmasına odaklanılmıştır.

4. Daha güvenli yaşam koşullarına erişimi desteklemek için barınma ve yerleşim desteği sağlanmıştır.

Müdahalenin Uygulanması

1. Sağlık

Sağlık alanındaki müdahalelerin yönetilmesi için PMI çalışanlarından; 29 sağlık personeli, 13 uzman doktor, 5 pratisyen, 7 hemşire, bir ebe, bir eczacı ve iki gönüllüden oluşan bir ekip görevlendirilmiştir. Tıbbi yardım, üç tıbbi ekip tarafından desteklenen kurtarma çalışmaları ile devam etmiştir. Mevcut hastaneler, ilçe sağlık ofisi ve sağlık grubu ekipleri ile yakın koordinasyon içinde çalışılmıştır.

Şubat ayının sonunda sağlık hizmetleri, PMI ile yürütülen çalışmalar ile birlikte ilk yardım, genel kontrol, sağlık tesislerinde ağır yaralanmalar için tedavi ve sevk dâhil olmak üzere genel tıbbi destek verilmiş ve 5.749 hastaya (3.633 kadın ve 2.16 erkek) ulaşılmıştır. Tedavi edilen başlıca sağlık sorunları olan üst solunum yolu hastalığı, dermatit ve diyare olarak belirlenmiştir. Sağlık Kümesi talebine yanıt olarak, PMI uzak bölgelerden gelen başvurular için yedi ambulans görevlendirilmiştir. Nisan 2017’de ilk yardım eğitimi gerçekleştirilmiştir. Başlangıçta Pidie Jaya’dan on gönüllü (6 kadın ve 4 erkek) bölgesel PMI tarafından eğitimci olarak eğitilmiştir. Topluluklardaki ilk yardım eğitimi dört gün boyunca, beş köyden eğitim almış 150 kişi (129 kadın ve 21 erkek) ile gerçekleştirilmiştir.

Psikososyal destek faaliyetleri iki grup halinde yapılmıştır. Bir grup depremden etkilenen toplum üyeleri için bir diğer grup ise PMI çalışanları ve gönüllüleri için psikososyal destek sağlamıştır. Depremden etkilenen toplumda psikososyal destek, hem depremin yaşandığı ilk anlarda acil olarak, hem de iyileştirme aşamalarında uygulanmıştır. Yetişkinler için psikososyal ilk yardım çalışmaları ve çocuklar için oyun terapileri uygulanmıştır.

2. Su, sanitasyon ve hijyen:

Temiz suya erişim, salgınların önlenmesi amaçlı sanitasyon sistemleri tamir edilmiş, tuveletler oluşturulmuş, ailelere maddi yardımlar yapılmıştır.

3. Barınak

Depremin ilk anından itibaren acil olarak, etkilenen bölgelerin yakınındaki depolardan yardım malzemeleri gönderilmiştir. Değerlendirmeler ve yardım operasyonları için etkilenen bölgelerdekinin yanı sıra komşu bölgelerdeki personel de dâhil olmak üzere 200’den fazla personel görevlendirilmiştir. Acil durum aşamasında 3.700 branda, 2.400 aile seti, 500 bebek seti, 9.000 minder, 100 aile çadırı, 5 acil çadırı ve 1000 battaniye dağıtılmıştır. Kurtarma aşamasında, Avustralya Dış İlişkiler ve Ticaret Dairesi Başkanlığı (DFAT) desteğiyle, nakit transfer programı ile barınak sektörüne yönelik müdahale gerçekleştirilmiştir. Pidie Jaya Bölgesi’ndeki beş alt bölgedeki 26 köyden 500 aileye, çöken / ağır hasar gören evler ile ilgili destek sağlanmıştır.

KAYNAKÇA

1. Spaceplace Nasa. https://spaceplace.nasa.gov/earthquakes/en/.
2. AFAD. https://www.afad.gov.tr/tr/4379/Deprem-Nedir.
3. MFA. http://www.mfa.gov.tr/endonezya-siyasi-gorunumu.tr.mfa.
4. Indonesia: Aceh Earthquake – Information Bulletin no:1. Information Bulletin. International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies; 2016.
5. Cüneyt Y, Selman D. Endonezya: Çatışmadan Demokrasiye. Dunya Çatışmaları; p.463-486; Nobel Press; İstanbul; 2010.
6. Country Profile: Indonesia, December 2004. Federal Research Division; 2004.
7. Bihan T, Qi C, Xiao C et al. Earthquake-related injuries among survivors: A systematic review and quantitative synthesis of the literature; International Journal of Disaster Risk Reduction; 21(15): 159-167; 2017.
8. DREF operation update Indonesia: Aceh Earthquake. Budget Revision. International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies; 2017.
9. Emergency Plan of Action (EPoA) Indonesia: Aceh Earthquake. International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies; December 12, 2016.
10. Ready to Respond: Joint UNICEF and WFP preparedness investments in Indonesia and the Aceh earthquake response. Department for International Development, UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, World Food Programme, UN Children’s Fund, UN High Commissioner for Refugees; May 8, 2016.
11. INDONESIA, ACEH EARTHQUAKE of 07 December 2016. WHO-Regional Office for South East Asia, Situation Report 1-5; 2016.
12. The Column AHA Centre News Bulletin. Volume 24. ASEAN Coordinating Centre for Humanitarian Assistance; December 2016.
13. Earthquake in Indonesia, Shake Map. Map. World Food Programme; December 6,2016.
14. Earthquake in Aceh, Indonesia. Map. World Food Programme; December 7,2016.
15. DREF Operation Final Report Indonesia: Aceh Earthquake. Final Report. International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies; August 31, 2017.